Yazar arşivleri: Noktalama İşaretleri

Noktalı Virgül Kullanımı (;)

Bir Cevap Yazın

Noktalı Virgül (;) Kullanımı

Noktalama işaretleri, bir cümlenin anlamını baştan sonra değiştirebilme gücüne haiz dil ürünleridir. Cümlenin anlamını derinleştirmek, tonlamayı kontrol etmek, anlamsal kargaşaları önlemek adına kullanılır. Noktalı virgül, günlük hayatta okuduğumuz pek çok yazıda gözümüze ilişen noktalama işaretlerindedir. Bu nedenle noktalı virgül kullanımı oldukça yaygındır. Noktalı virgül kullanım alanları ise şöyledir:

  1. En yaygın kullanımı cümle içerisinde virgülden ayrı olarak sıralanan tür ve takımları belirtmek için kullanılır. Örneğin, “Neşe, Rümeysa ve Gürhan bir grup; Ahmet, Zeynep ve Özge bir grup olmuş.”.
  2. Aralarına virgül konan sıralı cümleleri birbirinden ayırt etmek için noktalı virgül işareti Sıralı cümlelerin anlam olarak birbirine bağlı olması gerekir. “At ölür meydan kalır; yiğit ölür şan kalır.”.
  3. Aynı cümle içerisinden iki taneden fazla aynı anlama ve göreve sahip kelime varsa özneden sonra noktalı virgül kullanılır. “ O; huysuz, yaşlı, ihtiyar bir adamdır.”
  4. İki cümleyi birbirine bağlama görevi üstelenen “ ama, fakat, lakin” gibi bağlaçlardan önce noktalı virgül işareti kullanılır. Ancak şayet cümleler sıralı cümle ise ve bu bağlaçlar yer alıyorsa noktalı virgül veya virgül kullanmak yazarın üslubuna göre değişen bir durumdur. Yazar her ikisini de kullanabilir, dil bilgisi açısından her iki durum da uygundur. “ O gerçekten iyi bir insan; ama bazen öngörüsüz olabiliyor.”

 

Köşeli Ayraç Kullanımı ([ ])

Bir Cevap Yazın

Köşeli Ayraç ([ ]) Kullanımı

Köşeli ayraç, yay ayraç kadar sık kullanılmasa da Türk Dil Bilgisi kuralları gereğince kullanılan bir diğer ayraç çeşididir. Her ayracın kullanım alanı ve kullanım amacı farklı olmasından dolayı farklı ayraçlar vardır.            Bu ayraçların kullanım amaçları, genel olarak bir karışıklığın oluşmamasıdır. Yani yazılan metinlerde kullanılan kelimelerin hangisinin ne anlamda yazıldığını net biçimde göstermek maksadıyla kullanılırlar. Köşeli ayracın diğer bir adıysa köşeli parantezdir. Her ikisi de aktif olarak günlük hayatta kullanılmaktadır. Köşeli ayraç kullanımı ise şu şekillerde olmaktadır;

  1. Eğer bir cümle içinde ayraç kullanılacaksa ve bu ayracın içinde tekrar bir ayraç kullanılacaksa bu durumda dıştaki ayraç için köşeli ayraç, içerideki ayraç içinse yay ayraç kullanılmaktadır. Örneğin: Sevgi Şairi [ Yunus Emre ( 1250?- 1320)] Türk Halk Edebiyatının gelmiş geçmiş en büyük temsilcilerinden birisidir ve bu yüzden her yıl anılmaktadır.
  2. Bibliyografig künyelerle ilgili bazı ayrıntılı bilgilerin verilmesi sırasında bu bilgilerin gösterimi için köşeli ayraç kullanılır. Örneğin: Aşk-ı Memnu [ Halit Ziya Uşaklıgil] Türk Roman Tarihinde adını altın harflerle yazdırmış nadir romanlardan birisidir.
  3. Bazen arkeolojik ve bilimsel araştırmalar sırasında metinlerin bir kısmı bulunurken diğer kısımları bulunamayabiliyor. Bu gibi durumlarda ilgili kişilerde metin yarım bırakılmayıp tamamlanır. Metnin tamamlanan kısımları köşeli ayraç içinde belirtilir. Örneğin: Abam kağan öldüğünde küçük kardeşim Kül-tegin ye[di yaşındaydı…]

Kısa Çizgi Kullanımı (-)

Bir Cevap Yazın

 

Kısa çizgi kullanımı yazı dilinde sık sık kullanılan noktalama işaretlerinden birisidir. Kullanım alanı geniş olmakla birlikte ne yazık ki pek çok kişi de yanlış kullanmaktadır. Doğru kısa çizgi kullanımı için, kullanım kuralları sıralanacak olursa:

  1. Kısa çizgi en çok metinlerde satıra sığmayan cümleleri ayırmak amacıyla kullanılır.
  2. Yazı metninde yazar ara söz veya ara cümle kullanmak istiyorsa, ara söz veya ara cümleden önce ve sonra olmak üzere iki adet kısa çizgi koymalıdır. Yazarın tercihine göre ara söz veya ara cümleden önce ve sonra iki adet virgül kullanılması da dil bilgisi kuralları açısından doğrudur. “Bazı çiçekler – sümbül, lale, ve papatya- kurutulup çerçevelenerek ev dekorasyonunda kullanılmış.”
  3. Dil bilgisinde kelimelerin köklerini yapım eki ve çekim eklerinden, gövdelerinden ayırmak amacıyla kısa çizgi kullanılır. “Oku-l-a “
  4. Sözcük yapısını incelerken fiil kök ve gövdelerini tahlil ederken kök ve gövde göstermek için bunlardan sonra kısa çizgi işareti “Yardım-cı”
  5. Dil bilgisinde isim yapım eklerinin sonuna ve fiil yapım eklerinin de hem başına hem de sonuna kısa çizgi koyulur. “-ak, -ımsa-, -la-,-iş…”
  6. Sözcükleri hecelerken her bir heceden önce kısa çizgi işareti “Bi-le-zik”
  7. İki veya daha fazla kelime arasında “ve, ile, …e” anlamı verilmek isteniyorsa kelimeler arasında kısa çizgi “Ev- iş arasında sıkıştım kaldım.”
  8. Matematikte dört işlemden çıkarma işlemi için kısa çizgi kullanılır.
  9. Sıfırdan küçük matematiksel değerleri belirtmek için sayıdan önce kısa çizgi işareti kullanılır. “ Hava bugün -5 derece.”
  10. Cümle içerisinde sayılar yinelenmişse aralarına kısa çizgi işareti “On on beş kişi konferansa katıldı.”

 

Kesme İşareti Kullanımı (‘)

Bir Cevap Yazın

Kesme İşareti (‘) Kullanımı

Okuduğumuz metinlerden en çok göz aşinası olduğumuz noktalama işaretlerinden birisi kuşkusuz kesme işaretidir. Kesme işaretinin bu kadar sık kullanılmasının temel nedenlerinden birisi birçok yerde ve farklı anlamlarda kullanılmasıdır. Okurun metinleri daha rahat okuyabilmesi için ve anlam bütünlüğünün sağlanabilmesi için olmazsa olmaz noktalama işaretlerindendir. Adını da aldığı üzere ekleri kesmek için kullanılan kesme işaretinin kullanımı aşağıda anlatılan şekildedir;

  1. Özel adlara eklenen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işareti ile ayrılırlar. Ancak özel ada 3.teklik kişi eklenirse bundan sonra eklenen ekler kesme işareti ile ayrılmazlar. Benzer şekilde kurum/ kuruluş isimlerinden sonraki ekler kesme işareti ile ayrılmazlar. Yapım eki alan özel isimler sonrasındaki ekler için kesme işareti almazlar. Malazgirt Savaşı’nda , Namık Kemal’se , Şinasi’yle, Yakup Kadrimizin , Türkiye Büyük Millet Meclisinin , Türklük
  2. Kişi isimlerinden sonra getirilen unvanlara, ek eklenecek ise bu ekler kesme işareti ile ayrılırlar. “Gürhan Bey’e çay lütfen.”
  3. Kısaltmalardan sonra gelen eklerin ayrılması için kullanılır ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, kısaltmalar yazıldığı gibi okunarak ek getirilir. TBMM’ye, TÜİK’e göre…
  4. Sayılara eklenen ekler de benzer şekilde kesme işareti ile ayrılır. 1881’den bu güne, 1990’da.
  5. Belli bir günü ifade eden ay gün öbeklerinde öbeğin bitimine eklenecek ekler kesme işareti ile birbirinden ayrılır. “25 Ekim’de yıldönümümüz var.”
  6. Türk Dil Bilgisi Kuralları gereğince bazen seslerin düştüğü haller söz konusu olur. Ses düşmelerini göstermek için kesme işareti kullanırız. Engel aramızı açtı n’eyleyim, n’aptın.
  7. Bir ek ya da harften sonra gelecek ekler kesme işareti ile ayrılırlar. “A’dan C’nin sonuna kadar, -mak’la biten fiiller isim fiil almış olurlar.”

İki Nokta Kullanımı (:)

Bir Cevap Yazın

İki Nokta (:) Kullanımı

İki nokta kullanımı yazı dilinde sık sık karşılaştığımız bir durumdur. Ancak ne yazık ki konuşma dilinde “iki nokta üst üste” şeklinde yanlış bir kullanım vardır. Bu durum anlatım bozukluğudur çünkü iki nokta zaten üst üstedir.

Önemle belirtmek gerekir ki iki noktadan sonra gelen ilk kelime büyük harfle başlar. Çok karıştırılmakla birlikte noktalı virgülden sonra gelen ilk kelime ise küçük harfle başlar. Bu husus çok karıştırılmakla birlikte temel kurallar arasında yer alır. Bunların dışında iki nokta kullanım alanları ise şöyledir:

  1. İki noktanın en temel kullanım alanı kendisiyle ilgili olan bir cümlede örnek verileceği zaman cümlenin bitiminden sonra konulmasıdır. “Okulun en başarılı üç ismi: Eylül, Fatma ve Orhan.”
  2. Bir cümlede cümleyle anlam olarak bitişik açıklamalar yapılacaksa cümleden sonra iki nokta kullanılır. “ Hukuk kuralları ikiye ayrılır: Maddi hukuk kuralları ve şekli hukuk kuralları.”
  3. Ses bilgisinde uzun ünlüyü göstermek için uzun ünlüden sonra iki nokta işareti a:ile
  4. Karşılıklı konuşma içeren yazılarda konuşan kişiyi belirtmek için konuşan kişinin isminden sonra iki nokta kullanılır.
  5. Edebi yazılarda konuşma bölümlerinde diyalogdan önceki ifadelerde iki nokta
  6. İnternette genel ağ adreslerinde iki nokta işareti kullanılır. http:///tdk.gov.tr
  7. Matematikte dört işlemde bölme işareti yerine iki nokta da kullanılır.

Eğik Çizgi Kullanımı (/)

Bir Cevap Yazın

Eğik Çizgi (/) Kullanımı

Eğik çizgi kullanımı diğer noktalama işaretleri gibi sık değildir. Eğik çizgi bazı zamanlarda zorunlu olarak kullanılmalıdır. Eğik çizgiye halk arasında taksim adı da verilmektedir. Eğik çizginin kullanım alanlarıysa şu şekildedir;

  1. Bazı metinlerde şiir mısraları alt alta yazılmak yerine yan yana yazılırlar. Bu gibi durumlarda mısra başlarını belirtmek için eğik çizgi kullanılır. Örneğin; Ne hasta bekler sabahı/ Ne taze ölüyü mezar/ Ne de şeytan bir günahı/ Seni beklediğim kadar.
  2. Açık adres yazılırken sıklıkla karşımıza çıkan eğik çizgi, apartman numarası ve daire numarası arasında birbirlerinden daha kolay ayrılabilmeleri için kullanılır. İl ve ilçe yazılırken de aynı amaçla aralarına eğik çizgi Örneğin; GMK Bulvarı 52/4 Ankara/ÇANKAYA
  3. Düz yazı içinde de kullanılan eğik çizgi bir sözcüğün aynı anda iki anlamı birden taşıyabileceği durumlarda manaları belirtmek için kullanılır. Yani aynı anda iki farklı manayı ifade eder. “Diyelim bazılarını da analar babalar bağırlarına basmışlardı, ama, ortada dönen para /sızlık göz önündeydi.”
  4. Tarihler rakamla yazılırken gün ay ve yılın arasında karışıklığı gidermek için konulur. 25/10/2020
  5. Türkçe’de kullanılan eklerin yalın hallerde ifade edilirken daha rahat anlaşılması için eğik çizgi kullanılır. -lık/-lik/-mak/-mek
  6. Bir sözcüğün anlamının hangi bağlamda kullanıldığını net biçimde ifade etmek için eğik çizgi kullanılır. Örneğin; Makale/ Edebiyat en çok kullanılan yazı biçimlerindendir.
  7. İnternet adreslerinin içerisinde kullanılırlar. http://www.tdk.com.tr
  8. Eğik çizgi matematikte dört işlemden bölme işareti anlamına gelir.
  9. Başka dillerden Türkçeye çeviri yapıldığında eğik çizgi kullanılır. Örneğin; Uğultulu Tepeler/ Wuthering Heights

Denden İşareti Kullanımı (“)

Bir Cevap Yazın

Denden İşareti (“) Kullanımı

Türkçede yer alan birçok noktalama ve dil bilgisi kuralı farklı amaçlara hizmet etmektedir. Bazı noktalama işareti kuralları okurların farklı manalar yüklemelerini engellemek için kullanılırken bazı noktalama işaretleri ise hem yazara hem de okura kolaylık sağlamak amacıyla kullanılırlar. Her noktalama işaretinin kendine has özellikleri ve kuralları vardır. Bu yazımızda ele alacağımız noktalama işareti denden işaretidir. Denden İşareti diğer bazı noktalama işaretlerine göre oldukça sade ve anlaşılır bir işarettir.

Denden işareti kullanımı oldukça basit olan bir işarettir. Basit olmasının 2 nedeni vardır. Birinci neden denden işaretinin tek bir anlamının olmasıdır. İkinci nedense denden işaretinin hem okumaya hem de yazmaya yardımcı olmak için kullanılmasıdır.  Tüm bu açıklamalar ışığında denden işareti kullanımı şu şekildedir;

Denden işaretinin kullanım amacı, düz bir metinde ya da maddeler halindeki bir metinde alt alta gelen ve aynı kelimelerin ya da kelime gruplarının tekrar yazılmamasıdır. Bu sayede bir anlamda sözcük ekonomisi yapılmış olur.  Böylelikle alt alta gelen aynı kelime öbeklerinin yerine denden işareti koyarak yazara ve okuyucuya kolaylık sağlanır. Kullanımı aşağıdaki gibidir:

İnsan Hakları Topluluğu

Çocuk      “           “      

Kadın      “            “          

Virgül ile İlgili Cümleler

Bir Cevap Yazın

Virgül

Virgül cümle içerisinde kullanıldığında okuyucu cümlenin hangi kısmında duraklaması gerektiğini anlar. Virgül “,” simgesi ile ifade edilir. Virgülün birçok farklı kullanım alanı ve özelliği vardır.

Dilimizde en çok kullanılan noktalama işaretlerinden biridir. Kelimeler cümle içinde aynı görevi üstleniyorsa aralarına virgül konulur. Sıralı cümle kullanacağımız zaman virgül işareti ile birbirinden ayırırız.

Paragraf içerisinde ara söz kullanılacaksa virgül ile belli edilir. Cümle içerisinde bir kelimeyi vurgulamak istiyorsak virgül kullanmamız gerekir. Uzun cümle kuracağımız zaman yüklemin uzağında kalan ögenin vurgulanması virgül ile olur. Cümle kurarken aktarma yapacaksak ama tırnak işareti kullanmak istemiyorsak aktarılan cümlenin bitiminde virgül işareti kullanılır.

Paragraf içerisinde konuşma çizgisi kullanacaksak öncesinde virgül koyarız. Virgül bir cümle kurduktan sonra eğer o cümlenin onayı ya da reddi yapılacaksa kullanılır. Mektup yazarken hitap kelimesinden sonra virgül koyarız.

Virgül Nerelerde Kullanılır

Bir yazı yazarken makam adı kullanacaksak bitiminde virgül işareti koyarız. Yer adlarının ve tarihlerin ayrılması için virgül kullanırız. Sayısal alanda kesirlerin öncesinde virgül işareti kullanılır.

Bir yazara dair biyografi hazırlıyorsak yazarın, eserin ve basım yerinin birbirinden ayrılması için virgül kullanılır. Virgülün oldukça fazla kullanım alanı mevcuttur. Yanlış kullanıldığında ise cümlenin anlamını tamamen değiştirebilecek bir noktalama işaretidir.

Eğer cümle içerisinde virgülü yanlış yerde kullanırsanız cümlenin anlamı tamamen değişebilir. Virgül işareti cümlenin başında ya da sonunda kullanılmaz. Virgül soru cümlesi kurduğumuz zaman sonda da kullanılamaz.

Cümle kurarken okunması virgül kullanımı sayesinde kolaylaşır ve anlatılmak isteneni okuyucu tam olarak anlayabilir. Cümle içerisinde ikileme kullanacağınız zaman aralarına virgül kullanamazsınız. Virgül kullanımı için örnek cümle aşağıdaki gibidir:

“Pazardan elma, armut, şeftali almak için çıktı ama eli boş döndü.”

Ünlem İşareti ile İlgili Cümleler

Bir Cevap Yazın

Ünlem İşareti

Ünlem işareti dilimizde en çok karşılaştığımız noktalama işaretlerinden biridir. Hitap ederken ünlem işareti kullanırız. Heyecanı belirtmek istediğimizde ya da farklı duyguları belirtmek istediğimizde cümle sonunda ünlem işareti olur.

Mutluluk, kızmak, sevinmek, şaşkınlık, korkmak ve benzeri duyguların cümle içerisinde aktarılması ünlem işareti sayesinde olur. Ünlem işaretini duygularımızı belirttiğimiz cümlelerin sonunda kullanırız.

Duygu belirtilmesi dışında çağrı yapıyorsak, emir veriyorsak, hitap ediyorsak ya da yasak bildiren bir cümle kullanıyorsak cümle sonuna ünlem işareti kullanılır. Ünlem işareti bir cümlenin sonunda kullanıldığında o cümledeki duygu ve anlatılmak istenen vurgulanmış olur.

Ünlem işaretini cümle sonunda kullanırsak bu aynı zamanda cümleyi bitirdiğimizi gösterir. Fakat ünlem işareti cümle içerisinde kelimelerin bitişinde de konulabilir. Ünlem işareti nefret, üzüntü, hayret, şüphe, kıvanç, korku ve benzeri duygular için bildirim amaçlı kullanılır. Cümle içerisinde seslenme olacaksa ünlem işareti ile seslendiğimiz belirtilir.

Ünlem İşareti ile İlgili Cümleler

Ünlem işaretinin birçok farklı anlamı vardır. Cümlede hafife alma yapacağımız zaman ünlem işareti kullanırız. Alay etmek amaçlı da ünlem işareti kullanılır. Birine inanmadığımızı bildirmek ya da küçümseme için ünlem işaretini kullanırız.

Cümle içerisinde ünlem kullanacağımız bir ifadeden sonrasında fiil varsa önce fiil yazılır sonra ünlem işareti konulur. Eğer cümle sonunda ya da kelime sonunda (!) ünlemi parantez içerisinde koyarsak bu küçümseme ya da alay etme anlamına gelir. Kinaye için de parantez içerisinde kullanabiliriz. Ünlem işareti tek başına karşı tarafa aktarmak istediğimiz duyguyu geçirmiş olur.

Kullanacağımız cümle içerisinde uyarı yapıyorsak sonunda ünlem işareti kullanılır. Böylece uyarı yaptığımızı vurgulamış oluruz. Hitap ederken seslenme anlamı katar. Örnek cümle:

“Eyvah! Her şey güzel gidecek sanırken birden dünyam başıma yıkıldı!”

Üç Nokta ile İlgili Cümleler

Bir Cevap Yazın

Üç Nokta

Üç nokta işareti cümle kurarken tamamlanmayan cümlelerin sonuna konur. Eksik bırakılan cümleleri belirtmek için üç nokta işaretini kullanırız. Aynı zamanda paragraf içerisinde örnek vereceksek ilk örnekten sonra üç nokta işareti koyarsak vereceğimiz örneklerin devamının geleceğini bildirmiş oluruz.

Kullandığımız cümleyi okuyan kendisi tamamlayacaksa üç nokta işareti kullanırız. Cümleye devam etmek istenmeyen ya da söylenmesi doğru olmayan sözler için de üç nokta kullanırız. Üç nokta işareti dilimizde oldukça fazla kullanılan bir işarettir. Edebi eser ve romanlarda da en çok karşımıza çıkan noktalama işaretidir.

Üç nokta işareti dilerseniz cümle başında ya da cümle sonunda kullanılabilir. İki yerde de kullanılması işlevsel bir işaret olduğunu gösterir. Üç nokta özellikle cümlede vereceğimiz örneklerin devam edeceği anlamına gelir. Metinde karşılıklı konuşan insanlar varsa belirtmek için üç nokta kullanılır.

İki cümle arasında üç nokta kullanılırsa bu aralarında başka bir cümle olduğunu daha gösterir.

Üç Nokta Kullanımı

Bir metin yazarken kullanmak istemediğimiz bir cümle varsa ya da bir kısmı boş bırakmamız gerekiyorsa üç nokta işareti ile belirtiriz. Kullanım alanına göre farklı anlamlar ifade eden bir işarettir. Üç nokta gibi işaretleri ilk okula başladığımız zaman öğreniriz.

Noktalama işaretlerini ne kadar iyi bilirsek bir metin yazarken anlatmak istediğimizi de o kadar iyi anlatırız. Eksik bırakmamız gereken bir cümle olduğunda bunu üç nokta ile belirtiriz. Üç nokta bir metin yazarken eğer kullanmak istemediğimiz kelimeler varsa kelimeler yerine kullanılır ve okuyucu da bunu anlar. Metinde konuşma geçiyorsa yetersiz bir durumu belirtmek için kullanılır. Örnek cümle:

“Okullar açılacağı zaman birçok araca ihtiyaç duyarız; kalem, kağıt, silgi, defter, kitap, boya kalemi, kalem tıraş…”